Vòng vèo chặng đường hơn chục km đồi núi từ TP Thái Nguyên, tôi được "mục sở thị" sản phẩm chè đầu tiên của Việt Nam được công nhận đủ điều kiện để hội nhập và lưu thông trên thị trường quốc tế.

Sạch là phải sạch từ nhà ra đồi chè

Qua nhiều bãi chè xanh mơn mởn được đánh số, ghi lô, nêu rõ diện tích… tôi đến nhà bà trên một ngọn đồi, được bao quanh bởi màu xanh mát mắt của chè.

Cái lạnh giá của mưa phùn gió bấc ngay lập tức bị "đánh bại" bởi dáng vẻ tất bật của người đàn bà nhỏ thó với dáng đi thoăn thoắt. Liên tục nghe và trả lời điện thoại điều hành công việc cuối năm của HTX chè, việc phân phối tới các đại lý, người phụ nữ ấy vừa chung tay làm đám giỗ của gia đình, lại vừa tiếp chuyện nhà báo.

Bà là Đỗ Thị Hiệp, Chủ nhiệm HTX chè Tân Hương (một trong những vùng chè nổi tiếng của Thái Nguyên nằm trên xã Phúc Xuân, TP Thái Nguyên) - người góp công lớn để sản phẩm chè Tân Hương được cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn Quốc tế UTZ Certified vào đầu tháng 11/2011 vừa qua.

Diễn giải bằng lời thay cho hàng đống giấy tờ, tài liệu về UTZ Certified (chương trình chứng nhận toàn cầu cho hoạt động sản xuất và buôn bán trà có trách nhiệm) với hàng loạt những tiêu chuẩn, quy định khắt khe, bà Hiệp cho biết, cây chè trồng theo tiêu chuẩn UTZ (chè UTZ) hoàn toàn không có gì khác biệt so với cây chè truyền thống, nhưng quy trình sản xuất ra chè UTZ phải tuân thủ hàng trăm quy định từ trồng, chăm sóc, thu hái, bảo quản, đóng bao bì… theo dây chuyền khép kín.

“Ví dụ, trồng chè phải trên đất phù hợp, không nằm trong vùng quy hoạch, vùng đất bảo tồn, vùng đất cấm. Nước tưới chè không dùng nước ô nhiễm. Nếu là nước ao hồ thì không được để các nguồn nước thải chảy vào đồng thời phải được lấy mẫu đi phân tích chất lượng, kết quả phải đạt tiêu chuẩn mới được tưới chè.

Về thuốc bảo vệ thực vật cũng phải là thuốc được sự cho phép của quốc tế với cây chè. Việc thu hái cũng phải đúng kỹ thuật, hái phải bằng dụng cụ chuyên dụng bao đựng chè cũng không được dùng bao đựng cám, đựng phân bón như nhiều nơi lâu nay vẫn làm mà bao đó phải được sản xuất theo tiêu chuẩn. Chè hái mang về nhà cũng không được rải xuống dưới nền đất, nền gạch mà phải được rải trên lưới, trên bạt và sàn gỗ…”, bà Hiệp say mê diễn giải.

Trong quá trình sản xuất chè cũng phải có cả người và dụng cụ cứu thương được chứng nhận về y tế để chịu trách nhiệm cấp cứu nếu người trồng chè bị nạn. Rồi, trẻ em, phụ nữ có thai không được phép phun thuốc trừ bảo vệ thực vật, người lao động phải được tập huấn.

Tất cả những nơi sản xuất đều phải treo biển báo. Ủ phân phải trên nền bê tông và có mái che chứ không ủ trực tiếp xuống đất và phải tránh xa giếng nước 25m. Bãi chè phun thuốc bảo vệ thực vật xong phải có biển báo ghi rõ “khu vực cách ly 24 tiếng”…

“Ngay cả cái bóng điện phục vụ việc sao chè cũng phải treo ở nơi an toàn, để nếu có bị rơi vỡ cũng không rơi vào chè. Dụng cụ sao chè cũng quy định phải là tôn inox để tránh bị oxy hóa, han gỉ lẫn vào chè. Việc bảo quản chè, ngoài việc đóng vào bao đúng quy định vệ sinh an toàn còn phải đánh mã lô, số rõ ràng, đúng ngày, tháng, năm để quản lý sản phẩm…

Quy định quốc tế là thế! Sạch là phải sạch từ nhà ra đồi chè chứ không chỉ sạch riêng sản phẩm chè. Phải tuân thủ những quy định như vậy để người sử dụng nhìn vào là thấy ngay nguồn gốc sản phẩm, để sản phẩm tự nói lên nguồn gốc của mình” – bà Hiệp nói.

So sánh việc sản xuất chè trước và sau khi được công nhận chè UTZ, bà Hiệp nêu, trước đây khi sản xuất chè muốn bón phân gì thì bón, muốn phun thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) gì thì phun, giờ phải là phân nhà nước cho phép, thuốc phải kiểm chứng không có độc tố, lại phải ghi chép rõ việc mua thuốc như thế nào, phải giữ lại bao bì thuốc BVTV để khi thanh tra, kiểm tra phải rõ ràng xuất xứ.

Điều khác biệt thực sự là ở chỗ, toàn bộ sản phẩm được chứng nhận đảm bảo chuẩn quốc tế này có thể truy nguyên nguồn gốc đến từng hộ sản xuất, thông qua việc ghi chép luân chuyển từ hộ gia đình đến HTX và ra thị trường trên một quyển sổ nông hộ.

Tại quyển sổ này, ghi chép rõ những việc diễn ra hàng ngày liên quan đến cây chè như trồng khi nào, chăm sóc ra sao, bón phân gì, phun thuốc gì, chế biến thế nào, bảo quản ra sao, ký hiệu lô trên bao bì sản phẩm...

Nói rõ thêm việc làm thế nào để người tiêu dùng biết chè UTZ là chè sạch, không phải là chè UTZ “dỏm”, bà Hiệp nhấn mạnh: “Người tiêu dùng nếu không mua chè tại nơi sản xuất (HTX Tân Hương) thì có thể tìm hiểu thông tin kỹ trên bao bì. Khi mua ở bất cứ đại lý, cửa hàng nào cũng có thể yêu cầu đưa ra hóa đơn chứng từ, phiếu xuất kho, hóa đơn đỏ. Thậm chí, khi có hóa đơn trong tay thì cũng có thể mang đến tận gốc để đối chiếu trên sổ nông vụ xem có “khớp” với chè mình mua không… Hoặc cũng còn cách… đem đi phân tích!”.